Derde Wereldoorlog. Kernwapens. Vluchtelingen. Dit zijn trefwoorden die we helaas overal horen in de actualiteit, als gevolg van de oorlog in Oekraïne. Ook kinderen ontgaat dit niet, hebben vragen erover of zijn bang. Hoe is het om een oorlog mee te maken? Hoe ging dat vroeger? Wat zijn vluchtelingen, en waar gaan ze naartoe?

De bijzondere, positieve kracht die uitgaat van kinderboeken maakt dat zij er vaak in slagen om moeilijke thema’s te benaderen vanuit een heel sensitieve en verrassende invalshoek, waardoor deze onderwerpen bevattelijker worden en het inlevingsvermogen vergroten van volwassenen én kinderen. De volgende prentenboeken helpen om vluchtelingen (en waar ze voor vluchten) bespreekbaar te maken in de kleuterklas, in de hoop dat toekomstige vluchtelingen die in Brusselse klassen terechtkomen warm en goed opgevangen worden door hun klasgenootjes en hun leerkracht(en).

In “Wij zijn ontdekkingsreizigers” volgen we de vlucht van een klein meisje en haar grote broer. Het kleine zusje is bang wanneer haar broer haar vertelt dat ze al hun spullen moeten inpakken en snel moeten vertrekken. Terwijl links en rechts het geluid van geweren en tanks klinkt, zet haar broer een gele hoed op haar hoofd en vertelt haar dat ze ontdekkingsreizigers zijn. Het wordt een heel avontuur! Ze moeten sterk zijn en hun fantasie gebruiken. Ze moeten zo snel zijn als paarden, en als ze bij de zee aankomen, worden ze matrozen. Als het schip zinkt, worden ze vissen. Echte ontdekkingsreizigers zijn nooit bang, laten zich nooit tegenhouden door regen of wind. Want wat er ook gebeurt, ze moeten overleven… De prachtige illustraties geven dit verhaal een extra dimensie: negatieve associaties zoals kapotte schilderijen, explosies en ellenlange wachtrijen aan het vluchtelingenkamp worden in het zwart-wit afgebeeld, maar de ontdekkingsreizigershoed krijgt een geel kleurtje. De kleur geel staat doorgaans voor “energie, zon, een nieuw begin”, en dat is exact waar het kleine meisje en haar grote broer naar op zoek zijn: een nieuw begin.

Ook de krokodil in “Krokodil op weg naar beter” is op zoek naar een nieuw begin, naar ander, naar beter. De krokodil was gelukkig en had een zeer fijn leven, maar “het was goed tot het slecht werd. Slecht, slechter, heel erg slecht.” Krokodil moest zonder zijn familie vertrekken. Vaarwel veilig huis (dat niet langer veilig was). Vaarwel zonnig land (dat niet langer zonnig was). Maar waar kan Krokodil terecht? Iedereen vindt krokodillen gevaarlijk, en niemand wil een krokodil als buurman. Tot hij uitgeput ergens in slaap valt en tussen de muizen terechtkomt, die hem warm onthalen en hem een thuis geven. Wanneer zijn familie ook aankomt, kan Krokodil écht weer gelukkig zijn en opnieuw beginnen op een andere plek. Dit prentenboek brengt de vluchtelingenproblematiek prima in kaart, met zeer kleurrijke illustraties, maar geeft ook weer dat niet iedereen even vriendelijk is tegen vluchtelingen, en niet iedereen ze met open armen verwelkomt.

“Het verhaal van Hamid” is een ander prentenboek waarin blijkt dat vluchtelingen niet altijd met open armen worden verwelkomd. Daarin zegt Hamid, nadat hij Eritrea moest ontvluchten en ergens anders terechtkwam: “Ik moest ook naar school. Dat vond ik eng, want ik kende daar niemand. En de andere kinderen hadden allemaal al vrienden.” Het kan erg eng zijn om in een nieuwe klas terecht te komen, met allemaal nieuwe kindjes, al helemaal wanneer je in een nieuwe klas terechtkomt nadat je je land hebt moeten ontvluchten en daar niet weg wou…

De harde realiteit is ook dat niet iedereen die vlucht, veilig in een ander land geraakt. Dat wordt bijvoorbeeld aangetoond in “Migranten”, een woordenloos prentenboek waarin een grote, diverse groep dieren op de vlucht is, maar niet iedereen veilig aan wal geraakt na een lange tocht op een boot. En ook in “Mercy, zo heet ik” wordt dit aangehaald. De mama was zwanger van Mercy toen ze haar land ontvluchtte. Op zee, tussen twee landen in, is de kleine Mercy geboren. Mercy zegt: “Ik ben vanochtend geboren. En ik heet Mercy. Ze hebben hun hand naar me uitgestrekt… En ik leef. Ik ben al die kinderen die de zee voor zichzelf heeft gehouden.”, verwijzend naar alle kinderen die helaas zijn gestorven op zee, terwijl ze vluchtten naar een ander en oorlogsvrij land.

Wil je liever focussen op de vlucht zelf, hoe dat aanvoelt voor de kindjes, en wat dat nu precies inhoudt, dat vluchten uit je eigen land? Dan kan je samen met de kleuters “Op de vlucht” en “Onderweg” lezen. Vooral “Onderweg” gaat over de ellenlange tocht naar “een land met groene bossen en goede geesten die een einde zouden maken aan de oorlog”, over hoe ze moeten schuilen, over hoe ze moeten betalen om ongezien de grens over te steken, over hoe ze de boot moeten nemen en hoe het toen leek alsof “gevaarlijke monsters zich onder onze boot verstopten en zich klaar hielden om ons op te peuzelen als we kapseisden.” In “Op de vlucht” wordt in heel korte stukjes tekst (meestal niet meer dan 5 woorden per lijntje) zeer treffend verwezen naar de oorlog, naar de bombardementen, naar de angst en het verdriet dat gevoeld wordt, hoe het is om alles achter te moeten laten en om geen afscheid te kunnen nemen. Ook hier wordt duidelijk gemaakt dat niet iedereen even welkom is:

Vreemden
Die je welkom heten
Soms met open armen
‘Fijn om jou te zien’
Soms met boze blikken
‘Ik wil je hier niet zien’
Niet om aan te zien

Maar er wordt afgesloten met een boodschap van hoop:

Langzaam worden nieuwe mensen
Langzaam nieuwe vrienden
Langzaam ongemerkt
Laat de angst je los
Laat jij de angst verdwijnen
En voel je in dat nieuwe land
Ook daar de zon weer schijnen

Een ander verhaal vol hoop vinden we in “Vleugels van papier”. Irfaan woont in een asielzoekerscentrum en mist zijn vader. Iemand vertelt hem dat hij duizend kraanvogels moet vouwen van papier omdat dan zijn wens uitkomt. Irfaan begint met vouwen en al snel vouwen er meer mensen uit het asielzoekerscentrum mee. Ook zij hebben wensen. Als het er duizend zijn, gooien ze de kraanvogels uit het raam. En dan hopen ze dat hun wensen vervuld raken… Dit is een prachtig prentenboek waarbij je ook direct mee aan de slag kan: laat de kinderen in je klas kraanvogels van papier knutselen en hang ze op in de klas!

Wil je op een muzikale manier proberen om de vluchtelingenproblematiek aan te kaarten bij kleuters? Dan is “Samen over de grens” misschien iets voor jouw klas. Dit liedjesboek over migratie is voorzien van een CD, partituren en illustraties, aangevuld met fijne tips voor activiteiten, wist-je-datjes en getuigenissen op maat van kleuters en lagere schoolkinderen. Eén van de liedjes gaat bijvoorbeeld als volgt:

We gaan weg en niet zomaar op reis
naar een land waar ik de weg niet ken,
waar ik toch een beetje anders ben,
maar waar ik hopelijk heel snel wen.

Een ander liedje begint met:

Ik had net nieuwe kleren,
had net mijn nieuwe fiets.
Ik zit met duizend vragen,
maar niemand zegt mij iets.
Wie speelt er met mijn speelgoed
en wie zorgt er voor mijn hond?
Waar wonen nu mijn vriendjes?
Ze zijn toch niet gewond?

Moeilijke vragen en een harde problematiek, dus, waar door middel van liedjes op een speelsere manier mee kan worden omgegaan.

Alle bovenstaande besproken boeken hebben één ding gemeen: het verhaal krijgt altijd een mooi einde waarbij de vluchteling(e/en) een warme thuis krijgt op een andere plek, waar er geen oorlog heerst, waar het veilig is. Een warme thuis die gegeven wordt door vrijwel onbekenden die hun huis openstellen. Of dit zo is voor de vluchtelingen die naar België komen ligt nu in onze handen. Deze boeken helpen alvast met het bespreekbaar maken van de boodschap die we ook moeten uitdragen in de klas: verwelkom deze (nu ex-)vluchtelingen met open armen, help hen nieuwe vriendjes maken en heb het nodige begrip voor de moeilijke situatie waaruit ze komen en zich nog steeds in bevinden.

Wil je deze problematiek bespreken met lagere schoolkinderen? Hier vind je leeslijsten met goede fictieboeken over en met vluchtelingen, voor 6 tot 8 jaar, voor 9 tot 11 jaar, voor 12 tot 14 jaar, en een lijst met enkele non-fictie boeken over dit thema.

‘Vleugels van papier’ van Sari Mar is ook verkrijgbaar als luisterboek. Bij deze luisterversie worden de tekeningen beschreven.